Hội nguyên, Tiến sĩ Nhữ Đình Toản (1703 - 1774) quê quán tại xã Hoạch Trạch, huyện Đường An, phủ Thượng Hồng, xứ Hải Dương, nay là làng Hoạch Trạch (hay còn gọi là làng Vạc), xã Thái Học, huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương, là một danh thần thời Lê - Trịnh. Sinh ra trong một gia đình có truyền thống hiếu học, hiếu nghĩa, nổi danh khoa bảng với bốn đời liên tiếp đã có 5 người đỗ đại khoa.

Ảnh: Cổng nhà thờ Tiến sĩ Nhữ Đình Toản

Năm 34 tuổi, ông đỗ Hội nguyên Tiến sĩ khoa Bính Thìn (1736) niên hiệu Vĩnh Hựu đời Lê Ý Tông. Khoa thi năm Bính Thìn được tổ chức dưới triều vua Lê Ý Tông. Các vị quan được triều đình cử làm nhiệm vụ tại khoa thi lần này gồm có: Phó tướng Hữu Đô đốc Cảnh Quận công Trịnh Diễn làm Đề điệu, Bồi tụng Công bộ Thượng thư Huy Lâm hầu Ngô Đình Thạc làm Tri cống cử, Bồi tụng Lại bộ Hữu Thị lang Gia Lạc bá Dương Lệ, Hộ bộ Hữu Thị lang Đông Thọ bá Phạm Minh làm Giám thí. Khoa thi Bính Thìn lấy đỗ 15 người, trong đó Nhữ Đình Toản (người làng Hoạch Trạch)  đỗ Đệ tam giáp Đồng Tiến sĩ xuất thân.

Ảnh: Nhà thờ Tiến sĩ Nhữ Đình Toản

Năm 1738, Nhữ Đình Toản bắt đầu con đường hoạn lộ. Trong gần 35 năm, làm quan cả ngạch văn và võ, ở chức vụ nào ông cũng hoàn thành tốt chức trách, biết cương nhu, tiến thoái hợp nghi, được đương thời và hậu thế đánh giá cao. Nhữ Đình Toản từng giữ nhiều chức vụ quan trọng như: Thái sứ (1742), Thượng thư Bộ Binh, Tham tụng, tước Bá Trạch hầu. Về sau, ông chuyển sang làm võ quan, như Hiệu điểm, rồi Tả Đô đốc, tước Trung Phái hầu. Khi về hưu, ông được đặc ban Quốc lão. Là vị quan được Chúa tin cẩn, Nhữ Đình Toản được đổi tên thành Công Toản, và được ban cho bài thơ quốc âm:

“Bấy lâu gang tấc chốn phong thần

Lục dã phen này đượm thức xuân.

Hoa quốc mấy tài thêu vẻ gấm

Lập triều đòi thuở nhắc đồng cân.

Máy sâu xướng tỏ về tri túc,

Gánh nặng còn dành sức trí thân.

Ưu ái niềm xưa tua nghĩa đấy,

Bên tai chi lãng tiếng thiều quân”.

Từ Tiến sĩ xuất thân, Nhữ Đình Toản trải nắm nhiều chức vụ trọng yếu cả bên hoàng triều và vương phủ, lên đến cực phẩm cả ban văn ban võ, được quyến cố trọng dụng, ở ngôi tể phụ hơn mười năm, đương thời khen là bậc danh thần./.

Bài và ảnh: Minh Thuý